केसांचे आरोग्य आणि पथ्य

कोणत्याही आजाराच्या उपचारांमध्ये पथ्यांचा सहभाग खूप महत्त्वाचा असतो. म्हणूनच एका सुभाषितामध्ये म्हटले आहे -

पथ्ये सति गदार्तस्य किमौषधीनिशेवनै: ।

पथ्येsसति गदार्तस्य किमौषधीनिशेवनै: ।।

म्हणजे पथ्ये न पाळणाऱ्यास औषधांचा उपयोग होत नाही; याउलट पथ्ये पाळणाऱ्यास औषधांची गरजच भासत नाही, म्हणून झालेल्या आजारांना बरे करण्यासाठी तसेच आजार होऊ नयेत यासाठी आहार, विहार, विचार इत्यादी पथ्यांचे अधिक महत्त्व असते.

इतर सर्व आजारांप्रमाणे केसांच्या बाबत ही हाच नियम लागू होतो. आज-काल केस गळणे, टक्कल पडणे, केस पिकने इत्यादी समस्या किशोरावस्थेपासून तरुण-तरुणींना भेडसावत आहेत. सध्याची टेक्नोसॅवी पिढी अशा समस्यांवरील उपाय इंटरनेटवर शोधते व अनेक प्रलोभनांना बळी पडून वेळ व पैसा दोन्ही वाया घालवला जातो, पण आपल्या आहार-विहार आणि विचारांमध्ये थोडासा जरी बदल केला तरी केसांच्या गळतीवर नियंत्रण मिळवले जाऊ शकते तर अशा सर्व पथ्यांचा हा लेख.

आहार पथ्य :-

केसांच्या वाढीसाठी मधुर रसाचा म्हणजेच गोड चवीच्या पदार्थांचा आहारात समावेश केल्यास खूपच चांगला फायदा झालेला दिसतो.( अर्थातच आपल्यालाला स्थौल्य, मधुमेहासारखे आजार नाहीत ना? याचा विचार करूनच गोड पदार्थ खावेत). काजू, बदाम, मनुके, खोबरे, खारीक, अक्रोड अशा प्रकारचा सुकामेवा तसेच गहू - बाजरी च्या पदार्थांचा आहारात समावेश असावा. नेहमी गरम अन्न खाण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न करावा. ताजे अन्न पचण्यास सोपे असते व ते धातू पुष्टीकर असल्याने केसांसोबत सर्वांगीण आरोग्यासाठी फायद्याचे ठरते. याउलट शिळे अन्न पचण्यास जड व त्रिदोषांना प्रकुपित करणारे असते. लवण म्हणजे मीठ हे अभिष्यंदि असून ते केसांच्या गळण्याचे व पिकण्याचे एक महत्त्वाचे कारण आहे. म्हणून मिठाचे प्रमाण अधिक प्रमाण असणारे पदार्थ जसे स्नॅक्स, लोणचे, पापड, इतर खारवलेले पदार्थ, पॅकेटमध्ये सीलबंद असणारे पदार्थ यांचे अतिसेवन टाळावे. आयुर्वेदानुसार व्यक्ती तितक्या प्रकृती असतात आणि प्रकृतीनुसार प्रत्येकाची पचनशक्ती व केसांची संरचना ही वेगळी असते त्यामुळे तज्ज्ञ वैद्यांकडून प्रकृती परीक्षा नंतरच आहाराचे नियोजन करावे.

विहार पथ्य :-

  आहाराबरोबरच आपल्या दररोजच्या काही चुकीच्या कृती सुद्धा केस गळतीसाठी कारणीभूत ठरतात. अंघोळ करताना दररोज डोक्यावरून पाणी घेऊ नये. केस दररोज धुतल्याने केसांची मुळे कमजोर बनतात. केस धुण्यासाठी अति गरम किंवा अति थंड पाण्याचा वापर करू नये. क्षाराचे प्रमाण अधिक असणाऱ्या पाण्याने केस धुणे टाळावे. केस धुतल्यानंतर ते टॉवेलने चांगले कोरडे करावेत. केस कोरडे करण्यासाठी इलेक्ट्रिक ड्रायर सारख्या उपकरणांचा वापर करू नये. केस पूर्ण कोरडे झाल्यानंतर च विंचरावेत. केस ओले असताना विंचरल्यास ते जास्त तुटतात. केस विंचरण्यासाठी प्लास्टिकच्या कंगव्याच्या वापर न करता कडुनिंबाच्या लाकडा पासून बनलेला लाकडी कंगवा वापरावा. प्लास्टिक च्या कंगव्याचे केसांसोबत घर्षण होऊन इलेक्ट्रोस्टॅटीक चार्ज तयार होतो आणि केस जास्त तुटतात. आमच्या सल्ल्यानंतर लाकडी कंगवे वापरायला लागलेल्या रुग्णांची केस गळती लगेचच अर्ध्याहून कमी आल्याचे दिसून आले. तेव्हापासून आम्ही आमच्या क्लिनिकमध्ये कडुलिंबाच्या लाकडाचे कंगवे रुग्णांसाठी उपलब्ध करून दिले. बसण्यासाठी प्लास्टिक खुर्ची व झोपण्यासाठी प्लास्टिक चटई चा वापर करणाऱ्या रुग्णांचे अंगावरचे केस अधिक गळतात असे निदर्शनास आले, त्यामुळे अशा गोष्टींचा अतिरिक्त वापर टाळावा. केस धुण्यासाठी शाम्पूचा वापर दररोज न करता आठवड्यातून एक किंवा दोन वेळा करावा.  अंघोळीनंतर केस वाळवण्यासाठी ड्रायर किंवा इलेक्ट्रिक उपकरणांचा वापर करू नये. केस रंगविण्यासाठी केमिकल डाय न वापरता नैसर्गिक मेहंदीचा वापर करावा. रोजच्या वापरातील ऊशी, बेडशीट, चादर इत्यादी गोष्टी नेहमी स्वच्छ ठेवाव्यात.

केसांना चपचपून तेल न लावता थोडे-थोडे तेल बोटांच्या टोकांना लावून ते केसांच्या मुळाशी मुरवावे. याने केसांची मुळे मजबूत होऊन केसांच्या वाढीस मदत होते. आपल्या केसांच्या प्रकृतिनुसार डोक्यास कोणते तेल लावावे यासंदर्भात सत जवळच्या वैद्यांकडून मार्गदर्शन घ्या. सतत मान वाकवून मोबाइलमध्ये पाहिल्याने किंवा कॉम्प्युटर मध्ये काम केल्याने मेंदूकडे होणारा रक्तपुरवठा किंचित कमी होतो आणि याने देखील केस गळतात. त्यामुळे जास्त वेळ मान वाकवून काम होत असल्यास अधून मधून थोडासा ब्रेक घेऊन मानेचे व्यायाम करावेत.

विचार पथ्य :-

  मानसिक अवस्थेचा विपरीत परिणाम आज-काल सर्वच लोकांमध्ये दिसतो आहे. धकाधकीचे जीवन, कामाचा ताण यामुळे वाढणारे मानसिक विकार ही केस व त्वचा विकारास कारणीभूत ठरतात असे अनेक रुग्णांमध्ये दिसुन येते. मानसिक तणावापासून मुक्त राहण्यासाठी नित्य योगाभ्यास तसेच आयुर्वेदामध्ये सांगितलेल्या आचार रसायनाचे पालन करावे. सकाळचा शुद्ध वातावरणातील थोडासा तरी वेळ मेडिटेशन/प्राणायाम या गोष्टींसाठी द्यावा. दररोज सकाळी जमतील तेवढे सूर्यनमस्कार घालावेत. तसेच शीर्षासन, अर्ध कटिचक्रासन, वज्रासन यासारखी आसने करावीत. या सर्व क्रियांमुळे शरीर आणि मनाला स्थैर्य लाभेल.

विशेष सूचना :-

  आयुर्वेदानुसार व्यक्ति  तितक्या प्रकृती असतात. व्यक्तिच्या प्रकृतीनुसार शरीररचना, विचार, सवयी, आवडीनिवडी बदलतात याचप्रमाणे व्यक्तीच्या प्रकृतीनुसार केसांची संरचना ही वेगळी असते म्हणून केसांसाठी कोणतेही तेल, शाम्पू , कंडिशनर निवडण्याआधी आपले प्रकृती परीक्षण करून वैद्यांच्या सल्ल्यानुसार पुढील उपाययोजना कराव्यात.

डॉ. ओमप्रसाद जगताप, आयुर्वेदाचार्य

ओम श्री आयुर्वेद 8867343202 [email protected]